Kraljica Jelena Anžujska, supruga Stefana Uroša I Nemanjića i majka kraljeva Dragutina i Milutina, bila je izuzetna ličnost. U Srbiju je donela uticaj zapadne kulture (zbog čega je njenom dolasku posvećena legenda o Dolini jorgovana), ali je brzo prihvatila pravoslavlje i postala veliki ktitor. Njena zadužbina, Manastir Gradac na Goliji, svedoči o njenom poštovanju vizantijske tradicije, dok su njena dela (poput izgradnje katoličkih crkava i škola za devojke) svedočila o njenom poreklu.

Dva sveta 

Jelena Anžujska je nakon povlačenja iz političkog života primila monaški postrig. Sahranjena je u Manastiru Gradac 1314. godine. Priča o njenom telu krije najveću misteriju.

Tri godine nakon upokojenja, jedan monah je usnio san u kome mu se javila Kraljica. Po njenoj želji, tadašnji raški episkop Pavle je otvorio njen grob. Monah i episkop su zatekli netljeno telo, što je u to doba bio jasan znak svetosti. Mošti Jelene Anžujske su izvađene iz groba i položene u sarkofag ispred oltara, a ona je kanonizovana.

Borba za relikvije i zaborav

U vekovima koji su usledili, manastir Gradac je bio izložen turskoj najezdi i pustošenju. Relikvije (mošti) Jelene Anžujske morale su biti skrivene da bi se sačuvale od uništenja, i tada im se gubi trag.

Nemanjići: Njen grob je bio simbol legitimiteta za njene sinove, kraljeve Dragutina i Milutina, koji su vladali Srbijom.

Obrenovići i Karađorđevići: U novijoj istoriji, obe dinastije su se pozivale na njeno nasleđe i kult svetiteljke, jer je ona predstavljala most između Zapada i Istoka, i simbol skromnosti i prosvećenosti.

Iako su njene mošti danas nepronađene, Manastir Gradac ostaje trajno svedočanstvo o jedinoj srpskoj kraljici sa oreolom svetice koja je ujedinila različite kulture i čija je sudbina ispisana velom magle i misterije.