Prvi balkanski rat (1912) – povratak Kosova

Prvi balkanski rat počeo je 8. oktobra 1912. kada je Crna Gora objavila rat Turskoj, a ubrzo su je sledile i Srbija, Bugarska i Grčka. Rat je trajao do 30. maja 1913. i završen je Londonskim mirom.

Za Srbiju je ovo bio trenutak istorijskog povratka. Srpska vojska je izvojevala veliku pobedu u Kumanovskoj bici (23–24. oktobar 1912), kada je porazila osmanske snage i nastavila prodor ka Skoplju, Prilepu i Bitolju. Tokom rata oslobođeni su Kosovo i Metohija, Raška oblast, veliki deo Makedonije, kao i područja na jugu prema Albaniji.

Ipak, odluke velikih sila donele su gorčinu: iako je Srbija sanjala izlazak na more, Londonski ugovor je nametnuo stvaranje nezavisne Albanije, čime su Srbi ostali bez jadranske obale.

Drugi balkanski rat (1913) – sukob među saveznicima

Nesuglasice oko podele Makedonije ubrzo su dovele do raspada saveza. Bugarska, nezadovoljna ishodom, u junu 1913. napala je svoje dotadašnje saveznike. Usledio je Drugi balkanski rat, u kojem su se Srbija i Grčka udružile protiv Bugarske, a ubrzo im se priključila i Rumunija, dok su Osmanlije iskoristile priliku da povrate deo izgubljenih teritorija.

Najveći okršaj bila je Bitka na Bregalnici (30. jun – 9. jul 1913.), u kojoj je srpska vojska izvojevala presudnu pobedu. Bugarska je doživela težak poraz, a Bukureštanskim mirom iste godine Srbija je proširila svoju teritoriju – Vardarska Makedonija ušla je u njen sastav.

Cena slobode

Pobede u balkanskim ratovima značile su za Srbiju ostvarenje dugogodišnjeg sna – oslobađanje Kosova, Metohije, Stare Srbije i Makedonije. Teritorija Srbije uvećana je za više od 80%, ali po cenu ogromnih žrtava – preko 30.000 poginulih vojnika.

Nove oblasti donele su i nove izazove: dok je u „staroj“ Srbiji više od 98% stanovnika bilo srpsko pravoslavno, u novopripojenim krajevima skoro polovina stanovništva bila je druge narodnosti i veroispovesti. To je pred Srbiju postavilo složena pitanja integracije i upravljanja.

Značaj i nasleđe

Balkanski ratovi ujedinili su Srbe sa juga i juga-zapada sa maticom, ali su istovremeno pogoršali odnose sa Bugarskom i otvorili put ka novim sukobima. Tek nekoliko meseci nakon završetka Drugog balkanskog rata, Evropa je utonula u vihor Prvog svetskog rata.

Za Srbiju, balkanski ratovi ostali su zapisani kao herojski korak ka oslobođenju i teritorijalnom ujedinjenju, ali i kao krvava uvertira u još veća stradanja koja su usledila 1914. godine.