Sukobile su se vojske srpskog kralja Stefana Dečanskog i bugarskog cara Mihaila Šišmana – a ishod je učvrstio moć Nemanjića i otvorio put ka vladavini cara Dušana.

Istorijski kontekst – od savezništva do sukoba
Početkom 14. veka, Srbija i Bugarska su formalno bile u savezničkom odnosu, često usmerenim protiv Vizantije. Međutim, političke ambicije i teritorijalne težnje doveli su do raskola. Bugarski car Mihailo Šišman, i sam zet Stefana Dečanskog (oženjen njegovom sestrom Anom Nemanjić), odlučio je da preuzme inicijativu i proširi svoju vlast na račun srpskih teritorija.
U leto 1330. obe strane su započele pripreme – srpska vojska se koncentrisala u oblasti današnjeg Prokuplja, dok su Bugari, uz podršku odreda iz Vizantije, krenuli ka severozapadnim granicama.

Tok bitke – strategija i presudni trenutak
Dve vojske srele su se 28. jula 1330. godine kod Velbužda. Srpska vojska, iako brojčano slabija, imala je bolju organizaciju i disciplinu, kao i iskustvo u manevrisanju na brdovitom terenu. Na čelu srpske konjice bio je mladi princ Dušan, koji je izveo brz i odlučujući juriš sa bočnog krila, presekao bugarsku liniju i izazvao pometnju u njihovim redovima.
Bugarski car Mihailo Šišman je ranjen u borbi i zarobljen. Preminuo je ubrzo nakon bitke, što je dodatno oslabilo bugarsku državu i otvorilo prostor za srpsku dominaciju.

Posledice pobede
Pobeda kod Velbužda imala je dalekosežne posledice:

  • Srbija je učvrstila svoj položaj kao vodeća vojna sila na Balkanu.

  • Bugarska je pala pod snažan politički uticaj Srbije.

  • Otvoren je put ka širenju srpske države južno i ka osvajanjima cara Dušana.

  • Savezništvo sa Vizantijom je privremeno stabilizovano, jer je Stefan Dečanski izbegao dalju konfrontaciju na jugu.

Zanimljivosti koje se retko pominju
– Prema nekim izvorima, Stefan Dečanski je odbio da pohodi Bugarsku posle pobede i vratio se kući, želeći da izbegne dugotrajni rat i okupaciju.
– Mladi Dušan je svojim jurišem stekao veliki ugled među vojnicima, što je kasnije uticalo na njegov uspon i preuzimanje vlasti.
– Na mestu bitke i danas postoje ostaci srednjovekovnih utvrđenja i crkava koje se povezuju sa događajem.
– Postoji legenda da su se vojske dan pre bitke sastale da „podele hleb“ u znak dogovora o odlaganju sukoba, ali da je Bugarska strana prekršila primirje, što je naljutilo Srbe i dovelo do brze ofanzive.

Ova bitka ostaje jedan od ključnih trenutaka u istoriji srednjovekovne Srbije – ne samo kao vojna pobeda, već i kao politička prekretnica koja je utrla put zlatnom dobu Nemanjića.